Καταρχήν να συστηθώ. Με λένε Πέτρο και η δουλειά μου είναι να πουλάω καλάμια ψαρέματος. Προφανώς λοιπόν, η σχέση με το πολύ απλό εργαλείο, τη ρόδα (καρούλι) ήταν κακή και απαξιωτική. Ίσως έφταιγε η υπερεκτίμησή μου για τα πλεονεκτήματα των καλαμιών και από την άλλη έχοντας στο μυαλό μου τις δεκάδες ρόδες απλωμένες στους μόλους, δημιουργώντας μια πραγματική κατάληψη. Υπήρχαν όμως κάποιοι άνθρωποι με μια δυο ρόδες το πολύ, αθόρυβοι, σε μέρη που ούτε θα φανταζόταν κανείς ότι έχει ψάρια, κρατώντας τη λεπτή και καλής ποιότητας πετονιά στο χέρι. Με καρούλι γυαλισμένο, χωρίς το παραμικρό γρέζι, να βγάζουν ψάρια από το πουθενά, γνωρίζοντας κάθε φορά τι έχει τσιμπήσει και πώς πρέπει να αντιδράσουν σε κάθε τσίμπημα. Διαλέγουν με προσοχή το δόλωμα, την εποχή και την ώρα, τις φάσεις του φεγγαριού, το κατάλληλο αγκίστρι, το σωστό δέσιμο και το διαφορετικό μαλάγρωμα για να μαζέψουν τα ψάρια. Το παραπλανητικό ψιλόκοκο μαλάγρωμα αφρού απαραίτητο, για να παρασύρουν τα γοπάκια, τα μπαλαδάκια, τις καλόγριες, που δεν άφηναν το δόλωμά τους να κατέβει στο βυθό σωστά. Η γνώση της αντοχής των υλικών είναι απαραίτητη, ώστε να μπορούν να ψαρέψουν, να σκάσουν και να βγάλουν στον αφρό ένα μεγάλο ψάρι, να το βάλουν στην απόχη με το ένα χέρι, χωρίς να τρομάξει το κοπάδι από κάτω.

Η μαλάγρα

Το μαλάγρωμα της κάθε περιοχής διαφέρει. Τα βασικά συστατικά είναι ανάλογα με το βυθό και τι ψάρια θέλουμε να προσελκύσουμε. Υλικά που κυριαρχούν είναι τα μύδια και η σαρδέλα, αλλά στην ουσία τίποτα δεν πάει χαμένο. Όσο πιο πονηρά είναι τα ψάρια που θέλουμε να προσελκύσουμε, τόσο πιο επίμονα μαλάγρα πρέπει να ρίξουμε. Τα ψάρια έχουν αίσθηση του χρόνου και το επανειλημμένο μαλάγρωμα την ίδια ώρα της ημέρας φέρνει πολύ καλό αποτέλεσμα μετά από μερικές μέρες. Τα ψάρια δεν έχουν γεύση, έχουν όσφρηση! Θετική η χρήση βυθιζόμενων λαδιών σε ζελέ που απλώνουν πολύ αργά στο βυθό. Κάποια αδρανή υλικά όπως η άμμος για τις γάτες ή το ψιλό χαλικάκι για ενυδρεία, θα βοηθήσουν να σταθεροποιηθεί η μαλάγρα μας στο ίδιο μέρος. Τα μικρόψαρα που θα φέρει είναι η εγγύηση ότι μετά από λίγο, μεγαλύτερα θηράματα θα επισκεφτούν το δόλωμά μας άφοβα. Αγκίστρια χρησιμοποιούμε ανάλογα με το μέγεθος του δολώματος και το στόμα των ψαριών που θέλουμε να πιάσουμε. Για καβούρι και ερημίτη βάζουμε Νο 0,2-0,4. Για σάλπες που έχουν μικρό στόμα και ρουφάνε το δόλωμα, Νο 6. Για σαργούς Νο 3-4. Όλα τα σπαροειδή και οι σαργοί κάνουν σχεδόν το ίδιο τσίμπημα. Μπουκώνουν το δόλωμα με γερές δαγκωνιές με τα σκληρά τους δόντια που είναι συνηθισμένα να σπάνε μικρά οστρακόδερμα. Όταν νιώσουμε τα δόντια τους να χτυπούν 2-3 φορές πάνω στο αγκίστρι, καρφώνουμε ελαφρά με μια κίνηση όχι μεγαλύτερη από 15-20cm ώστε και από το στόμα να του το πάρουμε και να έχει το χρόνο να ξαναορμήσει στο δόλωμά μας. Όταν το δόλωμά μας είναι σκληρό (κόκκινο άγριο, μάνα, μεγάλο κομμάτι φαραώ) και το τσίμπημα νιώθουμε ότι είναι από μικρό ψάρι (σπαράκι, σαργουδάκι, γύλο), το αφήνουμε ώστε να προσελκύσει με την κινητικότητά του κάτι μεγαλύτερο. Αυτό με τη σειρά του ξεθαρεμένο ότι το τρώνε τα μικρά, ορμάει άφοβα, τα διώχνει και το καταπίνει για να μην του το πάρουν. Την ίδια τεχνική χρησιμοποιούμε όταν το ζοκάκι μας έχει σκαλώσει αλλά έχει επάνω υπολείμματα τροφής. Αφήνουμε τους σπάρους και τους γύλους να το ξεσκαλώσουν με τα χτυπήματά τους. Η τσιπούρα αντίθετα με τους σαργούς, πολύ πιο πονηρή, πιάνει το δόλωμα με τα μπροστινά δόντια και τα χείλη της και το μόνο σημάδι που βλέπουμε στην πετονιά μας είναι το ελαφρύ μάζεμα της κοιλιάς της μάνας. Η αίσθηση που δίνει στο χέρι είναι σαν τα δυο δάχτυλά μας, ο δείκτης και ο αντίχειρας να πιάνουν σταθερά το αγκίστρι πιέζοντας «υπόκωφα» το δόλωμά μας. Τότε το ψάρι θέλει κάρφωμα δυνατά και σταθερό μάζεμα, ώστε να μην προλάβει να βάλει κεφάλι κάτω και στρίψει προς τα βράχια ή τα βαθιά. Βλέποντας να βγαίνουν μεγάλα ψάρια από 1-2 kg έως τη μεγαλύτερη της χρονιάς, 4.200kgr, συνειδητοποίησα ότι όλα αυτά τα τσιμπήματα δεν θα τα είχα αισθανθεί ποτέ σε καλάμι με μαϊμουδάκια, κουδουνάκια και όλα τα μπιχλιμπίδα που έχουμε μάθει να βάζουμε σαν ειδοποιητές. Αυτό το μεγάλο ψάρι που το στόμα του χώραγε άνετα ένα μεγάλο μανταρίνι, είχε πάρει στα δόντια του ένα καβούρι πράσινο δολωμένο σε 4.0 owner 50044, το είχε λιώσει χωρίς να τραβήξει παραπάνω από τα 10 cm μπόσικα που είχε η πετονιά. Στο κάρφωμα αγκιστρώθηκε πολύ σταθερά μέσα από το δεξί χείλος του. Στα 20 ψάρια τα 19 καταπίνουν το δόλωμα ώστε να καρφωθούν μόνα τους από το μέσα μέρος του στόματος. Το ίδιο σχεδόν τσίμπημα κάνει η στήρα. Ρουφάει το δόλωμα, κλείνει το στόμα, καρφώνεται μόνη της και τραβάει να κρυφτεί στο θαλάμι της. Τα αφρόψαρα γενικά, κοκάλια, σαβρίδια, αλλά και τα λαβρακόπουλα, χτυπάνε κοντά στην επιφάνεια. Βάζουμε πολύ μικρό μολυβάκι και δόλωμα καραβιδάκι ή γαρίδα ζωντανή. Με την άνωση που έχει το δόλωμα, το ρεύμα και η ελαφριά κίνηση που κάνουμε μαζεύοντας σιγά σιγά τη ρόδα μας, τα ενθαρρύνει να χτυπούν με νεύρο και να φεύγουν προς τα βαθιά. Πολλές φορές ενώ περιμένουμε να πατώσει το ζοκάκι μας, αυτό τεντώνει την πετονιά χωρίς ιδιαίτερο σπαρτάρισμα. Σταθερά τότε πρέπει να καρφώσουμε δυνατά και με μεγάλες χεριές, τραβώντας αν είναι δυνατόν το σώμα μας προς τα πίσω, μαζεύοντας τα μπόσικα της πετονιάς από τον αφρό για να σιγουρέψουμε το κάρφωμα. Αυτά τα ψάρια που συνήθωςπαίρνουν το δόλωμα στο στόμα τους, κλείνουν τα χείλη τους και φεύγουν δεξιά αριστερά, είναι τα λαβράκια και προς το πέλαγος τα σαβρίδια, τα κοκάλια, οι λίτσες. Η σάλπα είναι από τα πιο εύκολα ψάρια που έρχονται γρήγορα και πολλά στη μαλάγρα μας. Ζει σε μεγάλα κοπάδια και είναι πανφάγο! Μέσα στο στομάχι της βρίσκουμε μεγάλη ποσότητα από χόρτα αλλά πιάνεται και σε αμερικάνικο, ακροβάτη, καραβίδα, καβούρι, σκαλτσίνι. Κάποιοι τις ψαρεύουν με πορτοκάλι ή μανταρίνι ελλείψει άλλων δολωμάτων. Το τσίμπημά της είναι χαρακτηριστικό. Ένα παρατεταμένο τρεμούλιασμα και εκείνη τη στιγμή θέλει να κατεβάσουμε το χέρι μας το πολύ 5-6 cm, δίνοντάς της το περιθώριο να μπουκώσει καλά το δόλωμα και αμέσως το ίδιο κάρφωμα πολύ σιγανό αλλά σταθερό. Χαρακτηριστικό της είναι ότι αν δεν την τρομάξουμε ξαναπάει στο αγκίστρι μας ακόμα κι αν τα υπολείμματα δολώματος που έχουν μείνει πάνω είναι μικρά. Επειδή πολλές φορές κοπαδιάζουν μαζί με τις σάλπες σαργοί, τσιπούρες και κυρίως ούγενες, έχουμε πάντα στο μυαλό μας και τα χέρια μας σε ετοιμότητα μήπως νιώσουμε το ξεχωριστό τους βαρύ τσίμπημα. Εκεί δεν αφήνουμε λάσκα αλλά καρφώνουμε αμέσως. Δύο άλλα ψάρια που θέλουν τον ίδιο χειρισμό είναι η μουρμούρα και το μπαρμπούνι. Οι βυθοί που βοσκάνε έχουν άμμο ή λασποτραγάνα. Βοηθάει πάρα πολύ να «χτυπήσουμε» το μολύβι μας μια δυο φορές στο βυθό. Η λίγη θολούρα που θα σηκώσει θα τα κάνει να ορμήσουν και να καταπιούν λαίμαργα το δόλωμά μας. Το μπαρμπούνι ειδικά είναι πολύ μαχητικό και δίνει την αίσθηση πολύ μεγαλύτερου ψαριού για το μέγεθός του. Έχουν βγει κατά καιρούς αξιόλογα πετρομπάρμπουνα κυρίως στις αρχές της άνοιξης. Η σκορπίνα ρουφάει το δόλωμα και με νευρικά χτυπήματα προσπαθεί να ξαναγυρίσει στη φωλιά της και γενικά τα πιο πολλά ψάρια που ζουν σε τρύπες είναι πολύ καχύποπτα, αρπάζουν το δόλωμα και τρυπώνουν. Εκεί χρειάζεται γερό κάρφωμα και με γρήγορες χεριές να το παρασύρεις μακριά από την τρύπα του. Η λεπτή πετονιά που ενώνει τον ψαρά με το ψάρι δίνει τη δυνατότητα να νιώσει τι ψάρι τρώει, πώς έχει βάλει το δόλωμα στο στόμα του και κάθε κάρφωμα είναι μια επιτυχία, ανεξάρτητα αν φέρουμε το ψάρι ή όχι. Κάθε φορά που επαληθεύεται η τεχνική μας και η γνώση του πώς τσιμπάει και πώς πρέπει να ψαρέψουμε το κάθε ψάρι, μας δίνει πολύ μεγαλύτερη ευχαρίσηση από ένα τυχαίο ψάρι που έφαγε μόνο του. Είναι η επιβεβαίωση ότι τα ξενύχτια μέσα στο κρύο και την υγρασία δεν ήταν άδικα. Μια πραγματική γραμμή επικοινωνίας που είναι συνέχεια από το μυαλό και το χέρι μας και δεν χρειάζεται κουδούνια, μαϊμουδάκια, μπύρες και σουβλάκια για να λειτουργήσει.

Παράξενοι επισκέπτες

Η κίνηση που κάνει το ζοκάκι μας αλλά και το σπαρτάρισμα των ψαριών που πιάνονται, φέρνει πολύ κοντά στο αγκίστρι μας χταπόδια, σουπιές στην εποχή τους και πιο σπάνια καλαμάρια. Μια σαλαγκιά με μολύβι και λευκό πανί ντυμένη θα μας βγάλει από τη δύσκολη θέση, με το χταπόδι κυρίως, που ακόμα και πολύ μικρό αν είναι, πρέπει να το πιάσουμε και να το απελευθερώσουμε πιο μακριά, γιατί δεν πρόκειται να μας αφήσει σε ησυχία να ψαρέψουμε. Τρομάζουν τα ψάρια και χαλάνε τα δολώματα.

Δίνοντας ζωή στο μολύβι

Η τέχνη της κατασκευής της ζόκας, δεν είναι καινούργια. Διάφορες παραλλαγές και κατασκευές, όλες χειροποίητες από ψαράδες με πολύ μεράκι, φτιαγμένες, συνθέτουν μια πολύ μεγάλη γκάμα από εργαλεία ικανά να ξεγελάσουν και το πιο καχύποπτο ψάρι. Λιώνοντας στις αρχές του αιώνα μολύβι από βόλια και για πετονιά βαμβακερό νήμα ή αλογότριχα, κατάφεραν να έχουν αποδόσεις σε ψάρια, ικανές να συντηρήσουν οικογένειες. Αργότερα, όταν ήρθαν οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία έφεραν μαζί με τα λιγοστά υπάρχοντά τους και καλούπια φτιαγμένα από κόκαλο σουπιάς για να μπορούν να αναπαράγουν τα ζοκάκια τους. Και φυσικά πολλά ονόματα ανάλογα με την κίνηση του καθενός μέσα στο νερό και το δόλωμα, με δεκάδες παραλλαγές. Πρώτος ο σούρτης, μακρόστενο ελαφρά κυκλικό μολύβι περίπου 6 γρ. βάρος με μακρύλαιμο αγκίστρι, ιδανικό για δόλωμα παπαλίνας και γαύρου. Δολώνουμε τον γαύρο από την ουρά προς το κεφάλι και μέσα στο νερό δείχνει σαν να έχει δυο κεφάλια. Επειδή απευθύνεται σε μεγάλα αρπακτικά, το μυστικό της στο μείγμα του μολυβιού είναι τα διάφορα άλλα μέταλλα που βάζουν για να σκληραίνει, όπως μείγμα ασημιού με χαλκό (άλπακας). Για ψάρια που χτυπούν στο κατέβασμα, ο ψύλλος με περίπου 1 γρ. μολύβι και λίγο μεγαλύτερο από μισό πόντο, κρίνεται ιδανικός για άπνοια και πονηρά ψάρια. Η κόμπρα και η χορεύτρια κρατάνε το αγκίστρι σε όρθια στάση για δύσκολους βυθούς και αποφυγή σκαλωμάτων.